Bošnjačka mahala, Kosovska Mitrovica 1900. godine
Gdje se nalazila stara mitrovačka čaršija? Ona je zauzimala središnji prostor sadašnjeg grada između Ibra i brda Baira. Pružala se upravo od mosta na Ibru do iza mosta na Ljušti u Čaršiji, odnosno do nekadašnjeg muslimanskog mezarja ispod sadašnje gimnazije. U tom najstarijem dijelu grada se nalaze i najstarije mitrovačke džamije. U staru Mitrovicu spada i središnji dio sadašnje Ciganske mahale. Sa dolaskom muhadžira nastaju nove mahale.
Piše: Esad Rahić
Mitrovica se nalazila na stavama Ibra i Sitnice, a u kotlinici između ogranaka Čičavice, Rogozne i Kopaonika. Varoš je bila najvećim dijelom u ravnici u međurečju Ibra i Sitnice, sa obje strane Ibrove pritočice Ljušte. Stara Mitrovica je bila manje-više zaokrugljeno naselje na raskrsnici puteva oko donjeg toka Ljušte.
Poslije izgradnje pruge varoš se razvijala brzo. Bošnjačka mahala se sa lijeve strane Ibra razvila pokraj puta za Banjsku i Novi Pazar, a Muhadžirska (Krveš) mahala duž Vučitrnskog puta.
Muhadžiri iz Srbije i jedan dio muhadžira iz Bosne naseljavaju se na dotle praznom prostoru između Baira i rječice Ljušte, pa je mahala po njima dobila naziv Muhadžirska ili Krveš mahala, po selu Krveš (u Kosanici u Srbiji) odakle je najviše muhadžira iz te mahale došlo.
Ali najveći dio bošnjačkih muhadžira se naselio na praznom prostoru u podnožju Zvečana. Dok su u Krveš mahali bošnjački muhadžiri bili pomješani sa muhadžirima iz Srbije i sa svojih pedesetak kuća bili u manjini , dotle je ova nova mahala sa druge strane Ibra bila čisto bošnjačka, pa su je zbog toga nazvali Bošnjačka mahala ili Saraj mahala po Sarajevu, odakle su velikim dijelom bili njeni stanovnici.
Krajem XIX vijeka u njoj je već bilo 130 kuća, a pred Balkanske ratove, sa dolaskom novih grupa muhadžira iz Bosne bilo ih je 150 kuća. Bošnjačka mahala se također proširila i prema sjeveru i prema zapadu. Nažalost, u periodu nakon Balkanskih ratova i docnije odvija se kontinuirano iseljavanje u Tursku bošnjačkog mitrovačkog življa.
Nagli rast mitrovačke čaršije i bujnije razvijanje privrede u Mitrovici počinje sa doseljavanjem muslimanskih muhadžira 1879. godine. Pošto su to uglavnom ljudi iz gradova Bosne i Hercegovine (Sarajeva, Banja Luke, Travnika, Foče, Višegrada i dr.). Zatim iz Nikšića, Podgorice, Kolašina, Niša, Leskovca, Kuršumlije, na šta se nadovezuju i doseljavanja iz ekonomskih pobuda ljudi sa Kosova i Makedonije.
U Mitrovici se događa pravi demografski i privredni bum. Bošnjački muhadžiri su bili uglavnom gradskog porijekla. Bavili su se prije svega zanatstvom i djelimično trgovinom, čime su nastavili da se bave i u Mitrovici i tako su mnogo doprinjeli ekonomskom usponu Mitrovice.
U Mitrovici je živjelo oko 200 bošnjačkih muhadžirskih porodica. Oni su činili ubjedljivu većinu doseljenih mihadžira. Uz to treba uzeti u obzir da su u Mitrovici i prije doseljenja bošnjačkih muhadžira, u značajnoim broju živjeli Bošnjaci, koji su sa Turcima jedino starosjedilačko stanovništvo Mitrovice. To zapažaju i Mekenzijeva i Irbijeva u svom putopisu iz 1863. godine i konstantiraju da u Mitrovici žive i Bošnjaci i da je i tadašnji mitrovački kadija bio Bošnjak.
Krajem XIX vijeka Mitrovica postaje veoma lijepa varoš, koja je po uređenju, širokim ulicama i čistoći mogla da posluži za primjer drugim kosovskim gradovima. Branislav Nušić je naziva najljepšom kosovskom varoši. Pored lijepe zgrade niže gimnazije – Ruždije u Mitrovici je izgrađeno mnogo lijepih kuća od kojih je najviše svojom ljepotom plijenila kuća Bošnjaka Ademagića.
Podignut je i veliki kameni most na Ibru 1884. godine. Naročito se ljepotom i uređenošću sve više izdvajala Bošnjačka mahala. Bošnjačka mahala će uspjeti da postane do pred Balkanske ratove najljepši dio Mitrovice. Jedino u njoj su ulice bile prave.
Biće novih doseljavanja bošnjačkih muhadžira u Mitrovicu i 1908. i 1910. godine. Bilo je naknadnih doseljavanja u Mitrovicu. Doseljeno je dosta bošnjačkih muhadžira iz Starog (Ibarskog) Kolašina, potom se doselila i čuvena bošnjačka porodica Pepić Draga iz Mojstira kod Tutina, a zatim su došli i Ferovići iz Plava 1913. godine i postali jaki privrednici. Omeragići, Toskići i Bektaševići se doseljavaju iz Gusinja u peridu 1924-1925. godine.
Mitrovica se toliko uspješno razvijala da su jedno vrijeme osmanske vlasti razmišljale da sjedište Prištinskog mutesarifluka (okruga) prebace iz Prištine u Mitrovicu.
